(បាងកក)៖ សាស្ត្រាចារ្យបណ្ឌិត Phuangthong Pawakraphan សាស្ត្រាចារ្យនៅនាយកដ្ឋានទំនាក់ទំនងអន្តរជាតិ មហាវិទ្យាល័យ វិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ នៃសាកលវិទ្យាល័យ ជូឡាឡងកន ប្រទេសថៃ បានលើកឡើងថា៖ <<ប្រទេសថៃគួរតែផ្តោតលើការចរចា និងមិនប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធា ដោយចង្អុលត្រឡប់ទៅចលនាជាតិនិយមជ្រុលក្នុងអំឡុងរដ្ឋាភិបាលរបស់លោក អាប់ភីស៊ីត ដែលធ្លាប់បានបង្កការខូចខាតដល់ប្រទេសថៃ>>។

ខណៈដែលកម្ពុជាដឹងពីរបៀបប្រើប្រាស់ច្បាប់អន្តរជាតិ ប្រទេសថៃ មិនខ្វល់ពីច្បាប់អន្តរជាតិ ហើយថែមទាំងធ្វើដូចជាកូនក្មេង ជាមួយបញ្ហាក្នុងសំណុំរឿងសិទ្ធិមនុស្ស ដូចជាការនិរទេសជនជាតិអ៊ុយហ្គួរ និងការកាត់ទោសលោក Paul Chambers តាមមាត្រា១១២ ជាដើម។

លោកបណ្ឌិត Pawakraphan បន្តថា <<កាលណាអ្នកមិនចរចា និងផ្តោតលើការប្រើកម្លាំងយោធា ថៃកាន់តែបាត់បង់ភាពជឿជាក់ លើឆាកអន្តរជាតិ។ សង្គ្រាមមិនអាចដោះស្រាយជម្លោះឡើយ>>។

សម្តេចតេជោ ហ៊ុន សែន ធំឡើងជាទាហានតស៊ូ មិនបានទទួលការអប់រំខ្ពស់ទេ ប៉ុន្តែគាត់ពូកែខាងកិច្ចការបរទេស (គាត់បានក្លាយជារដ្ឋមន្ត្រី ក្រសួងការបរទេសនៅអាយុ២៨ឆ្នាំ)។ នៅពេលដែលមានបញ្ហាកើតឡើង គាត់បានប្រើវេទិកាសភារបស់គាត់ដើម្បីប្រកាសថា គាត់នឹងនាំយកជម្លោះជាមួយប្រទេសថៃ ទៅកាន់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ (ICJ) ទោះបីជាគាត់ដឹងថា ភាគីថៃនឹងមិនទទួលយក ដោយសារតែប្រទេសថៃ បានដកខ្លួនចេញពីការចូលជាសមាជិករបស់ ICJ តាំងពីឆ្នាំ១៩៦២ ឬនៅពេលដែលគាត់បានចាញ់សំណុំរឿងប្រាសាទព្រះវិហារក៏ដោយ។ ប៉ុន្តែការប្រកាសរបស់សម្តេច ហ៊ុន សែន គឺព្រួញមួយបាញ់បានសត្វពីរ។

សត្វទី១៖ គឺប្រកាសប្រាប់ប្រជាជនកម្ពុជាថា រដ្ឋាភិបាលនឹងមិនចុះចាញ់ប្រទេសធំជាងខ្លួននោះទេ។ ទោះបីគាត់ជិតស្និទ្ធនឹងរដ្ឋាភិបាលថៃ និងគ្រួសារ ស៊ីណាវ៉ាត្រា ក៏ដោយក៏រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា មានកាតព្វកិច្ចការពារផលប្រយោជន៍ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ហើយបានឈ្នះបេះដូងប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរយ៉ាងច្រើនលើសលប់។

សត្វទី២៖ ប្រកាសប្រាប់សហគមន៍អន្តរជាតិថា កម្ពុជាដោះស្រាយបញ្ហាដោយប្រើច្បាប់អន្តរជាតិជាជម្រកច្បាប់អន្តរជាតិ គឺសម្រាប់ដោះស្រាយបញ្ហាដើម្បីរក្សាសន្តិភាព និងស្ថិរភាពពិភពលោក។ កម្ពុជាប្រកាន់ជំហរជាសមាជិកល្អរបស់ពិភពលោក ការប្រឈមមួយនេះ តើប្រទេសថៃ ហ៊ានឱ្យអន្តរជាតិជាអ្នកសម្របសម្រួលជាអ្នកសម្រេចបញ្ហាដែរទេ? តើខ្លាចអ្វី?

ដូច្នេះសម្រាប់ខ្ញុំ ដោយសារថៃលែងចង់ប្រើ ICJ យើងត្រូវពឹងលើការចរចាជាវិធីសាស្ត្រចម្បង ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហា។ ការប្រកាសរបស់រដ្ឋាភិបាលក្នុងការប្រើប្រាស់ JBC គឺជាការចាប់ផ្តើមដ៏ល្អមួយ ទោះបីជាវាត្រូវចំណាយពេលយូរដើម្បីបំបាត់ភាពច្របូកច្របល់ក៏ដោយ។ និយាយឱ្យត្រង់ទៅ ខ្ញុំមានការភ័ន្តច្រឡំយ៉ាងខ្លាំងចំពោះរដ្ឋាភិបាលភឿថៃនេះ។ ពួកគេធ្វើការដូចជាអ្នកញៀនថ្នាំស្ទើរតែគ្រប់បញ្ហា។

សម្រាប់អ្នកដែលមិនធំធាត់ទាន់ពេលសម្រាប់ជម្លោះប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលផ្ទុះឡើងដោយចលនាដែលមានបំណងបំផ្លាញអំណាចប្រជាជន ដោយការបោះឆ្នោត រដ្ឋាភិបាលភឿថៃ ដោយការញុះញង់ជាតិនិយមរវាងឆ្នាំ២០០៨-២០១១ ខ្ញុំសូមរំលឹកឡើងវិញនូវព្រឹត្តិការណ៍យ៉ាងខ្លី ដើម្បីបង្ហាញអ្នកពីរបៀបដែលករណីនេះធ្វើឱ្យស្ថានភាពរបស់ប្រទេសថៃ ដូចជាកូនខូចក្នុងកែវភ្នែកអន្តរជាតិ។

នៅពេលមានការប៉ះទង្គិចគ្នា ខាងយោធារដ្ឋាភិបាល សម្តេច ហ៊ុន សែន បានប្រកាសថា នឹងស្នើឱ្យអាស៊ានសម្របសម្រួលការចរចា។ ប្រទេសឥណ្ឌូនេស៊ី ដែលជាប្រធានអាស៊ាននាពេលនោះ រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស Marty Natalegawa បានទទួលយក និងអបអរសាទរភ្លាមៗ ព្រោះវាស្របតាមសន្ធិសញ្ញាមិត្តភាព និងកិច្ចសហប្រតិបត្តិការអាស៊ាន (TAC) ដែលចែងថា ប្រទេសជាសមាជិកគួរតែដោះស្រាយជម្លោះដោយសន្តិវិធី។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ រដ្ឋាភិបាលអាប់ភីស៊ីត បានច្រានចោលភ្លាមៗ ដោយនិយាយថា នេះជាបញ្ហាទ្វេភាគី ហើយមិនចង់ឱ្យភាគីទីបី ឬអង្គការពាក់ព័ន្ធទេ បើទោះបីជាថៃជាសមាជិកអាស៊ាន....ឥណ្ឌូនេស៊ី បានអន់ចិត្ត។

នៅពេលដែលជម្លោះកាន់តែកើនឡើង ជាមួយនឹងការប៉ះទង្គិចគ្នាបានកើតឡើងនៅជិតប្រាសាទព្រះវិហារ និងប្រាសាទតាមាន់ កាលពីខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ២០១១ សម្តេច ហ៊ុន សែន បានប្រកាសថានឹងមិនមានការចរចាទ្វេភាគីទៀតទេ ហើយបានស្នើសុំកិច្ចប្រជុំបន្ទាន់មួយរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (UNSC) ដើម្បីរកវិធីបញ្ចប់ការឈ្លានពានរបស់ប្រទេសថៃ (តាមពាក្យរបស់ NSC) និងបញ្ជូនអ្នករក្សាសន្តិភាពទៅកាន់តំបន់ជម្លោះ។

រដ្ឋាភិបាលអាប់ភីស៊ីត បានជំទាស់នឹងសំណើនេះ ប៉ុន្តែ UNSC បានយល់ព្រមពិចារណាលើសំណើរបស់កម្ពុជា។ UNSC បានចេញសេចក្តីសម្រេចមួយ ព្រមានប្រទេសទាំងពីរឱ្យអនុវត្តការប្រុងប្រយ័ត្នខ្លាំង យល់ព្រមលើបទឈប់បាញ់ជាអចិន្ត្រៃយ៍ និងមានឥណ្ឌូនេស៊ីជាប្រធានអាស៊ាន សម្រុះសម្រួលកិច្ចប្រជុំរវាងភាគីទាំងពីរ។ សម្តេច ហ៊ុន សែន បានឆ្លើយតបភ្លាមៗទៅនឹងសំណើរបស់ UNSC ដោយស្នើឱ្យមានបទឈប់បាញ់ជាអចិន្ត្រៃយ៍ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលអាប់ភីស៊ីត បានបដិសេធភ្លាមៗផងដែរ។

ទីបំផុត នៅខែសីហា ឆ្នាំ២០១១ កម្ពុជាបានសម្រេចចិត្តដាក់ញត្តិទៅតុលាការ ICJ ដើម្បីបកស្រាយសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ ដើម្បីកំណត់ពីវិសាលភាពនៃ <<តំបន់ជុំវិញ>> នៃប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលថៃត្រូវដកទ័ពចេញ។ កម្ពុជាក៏បាន ស្នើទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ឱ្យចេញដីកាបណ្ដោះអាសន្ន សូមឱ្យថៃដកទ័ពចេញពីតំបន់ជម្លោះ ហើយបញ្ឈប់រាល់សកម្មភាពដែលរំខានដល់សិទ្ធិរបស់កម្ពុជាក្នុងការអភិវឌ្ឍប្រាសាទព្រះវិហារ ឬធ្វើឱ្យជម្លោះកាន់តែធ្ងន់ធ្ងរ។

រឿងនេះបានបញ្ចប់ទៅដោយបរាជ័យមួយទៀតសម្រាប់ប្រទេសថៃ នៅពេលដែលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិបានសំរេចថា ភ្នំព្រះវិហារទាំងមូលជាតំបន់ជុំវិញប្រាសាទ ដែលថៃត្រូវដកទ័ពចេញ (ពីមុនថៃបានចាត់ទុកផ្នែកខាងលិចនៃច្រាំងថ្មចោទ ឬប្រាសាទជារបស់ខ្លួន)។ រឿងនេះបានបង្រៀនយើងថា អ្នកមិនមែជាមហាអំណាចដែលអាចធ្វើសកម្មភាពតាមអំពើចិត្តទេ បើទោះជាអ្នកចង់ដោះស្រាយបញ្ហាដោយសង្គ្រាមក៏ដោយ ក៏អ្នកមិនអាចដោះស្រាយបញ្ហាបានទេ ព្រោះពិភពលោកមានច្បាប់អន្តរជាតិសម្រាប់ភាគីប្រឆាំងរបស់ប្រទេសថៃប្រើប្រាស់។

ជាការពិតណាស់ នៅពេលនេះ កម្ពុជាមិនអាចទាញថៃត្រឡប់ទៅតុលាការ ICJ បានទេ ប៉ុន្តែថៃត្រូវតែគិតគូរពីស្ថានភាពរបស់ខ្លួននៅលើឆាកអន្តរជាតិ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយនេះ វិបត្តិនយោបាយនៅក្នុងប្រទេសថៃ បានធ្វើឱ្យយើងក្លាយជាកូន ដែលមានបញ្ហាក្នុងក្រសែភ្នែករបស់ពិភពលោក រួមទាំងសំណុំរឿងជនភៀសខ្លួន Uighur និងការគំរាមកំហែងប្រឆាំងនឹងលោកបណ្ឌិត Paul Chambers ដែលមានឥទ្ធិពលដែលមិនអាចកាត់ថ្លៃ បានចំពោះផលប្រយោជន៍របស់ប្រជាជន។

បើទោះជាថៃចង់ដោះស្រាយបញ្ហាដោយសង្គ្រាមក៏ដោយ ក៏ថៃមិនគួរមានទំនុកចិត្តខ្លាំងពេកថានឹងយកឈ្នះកម្ពុជានោះទេ ព្រោះចាប់តាំងពីករណីប្រាសាទព្រះវិហារមក កម្ពុជាបានមើលឃើញថាប្រទេសថៃជាសត្រូវលេខមួយរបស់ខ្លួន។ វាបានបង្កើនកិច្ចសហប្រតិបត្តិការយោធារបស់ខ្លួនជាមួយប្រទេសចិន។

ករណីប្រាសាទព្រះវិហារ បានបាត់បង់ប៉ុន្មាន? ទាំងជីវិតអ្នកភូមិទាំងទាហាន សេដ្ឋកិច្ចទេសចរណ៍ ប្រជាជនខេត្តស៊ីសាកេត បានបាត់បង់ជីវិតទាំងស្រុង រហូតមកដល់ពេលនេះការចំណាយលើសំណុំរឿង ថ្លៃមេធាវីបរទេស ដែលគេជឿថាមិនតិចជាង៣០០លានបាត។ល។

ជម្លោះជាមួយប្រទេសកម្ពុជានាពេលបច្ចុប្បន្ននេះ បង្ហាញថាមនុស្សជាច្រើន រួមទាំងបញ្ញវន្ត មិនអាចរៀនពីអតីតកាលបានទេ។ ងាយលេងភ្លើងជាតិនិយម ព្រោះពេលភ្លើងឆេះគឺជាដៃអ្នកដទៃទៀត ពួកគេមិនគួរត្រូវទទួលខុសត្រូវអ្វីទាំងអស់ ដូចអ្នកជាតិនិយមឆ្នាំ២០០៨-២០១១>>៕